Наглядзеўся я на гэтае гора, болей не хачу. Лепей ніколі не ведаць і, крый Божа, не бачыць, як паміраюць прыгожыя, як людзі, птушкі.
Даўнавата гэта было. На выходныя быў выбраўся неяк на радзіму, да маці ў вёску Заспа. Малодшая сястрычка выбегла з хаты і, не хаваючы радаснага хвалявання, павяла мяне на гаспадарчы двор, дзяліцца загадкавай навіной. Я і праўда быў моцна здзіўлены: па двары, у атачэнні курэй, ганарліва дэфіляваў бусел, а з-за кастра роўна складзеных дроваў незадаволена выглядваў ускудлачаны і ашалелы ад з’яўлення нахабнага канкурэнта певень. Малады бусел невядома з якой прычыны не змог адляцець ў вырай; ці то крыло падвяло, ці то старэйшыя буслы не дапусцілі яго да кліну, і тады маці, пашкадаваўшы гаротніка, прынесла птаха дахаты. Так і прыжыўся ён на гаспадарчым двары, прызвычаіўся да няхітрай ежы, якая перападала ад маці, а неўзабаве цыбатая птушка зрабілася зусім ручной. Кожны раз, прыязджаючы ў вёску на выходныя, я любаваўся гэтым відовішчам, мацаў бусліную чырвоную дзюбу і спачуваў абражанаму да смерці пеўню. А яшчэ любіў размаўляць з ім. Вось жа мяркуюць, што ў бацяноў ёсць душа і яны разумеюць людскую гаворку.
Узімку бусел збольшага сядзеў у хлеве разам з курамі і толькі ненадоўга выходзіў, нязграбна перастаўляючы худыя пруты ног, падзівіцца на снег.
А потым, як і мае быць зімою на вёсцы, маці забіла кабанчыка. Свяжынка сталася святам ня толькі для людзей, але і для схуднелага ад вымушанага вегетарыянства бусла, якога сваякі стараліся шчодра пачаставаць і свежымі вантробкамі, і мяскам з сальцам. Раніцай наступнага дня мёртвага бусла аднеслі да ірвішча і прысыпалі снегам. Нецяжка было здагадацца, што цыбаты курыны ахоўнік не змог пераварыць столькі тлустай ежы і памёр, – пра бусла ніколі не скажуць “здох”, бусел памірае, – ад нястраўнасці.
Праз некалькі год смерць напаткала яшчэ аднаго знаёмага бацяна. Гэта здарылася ў прыгожай вёсцы Отар, на Чачэршчыне, дзе ўлетку я любіў бавіць вольныя часіны ў цешчы. Аднаго ліпеньскага дня з-за недалёкага Сожа раптоўна насунуліся чорныя хмары, загрукацела і забліскала так, як ніколі яшчэ ў гэтых мясцінах на памяці вяскоўцаў не здаралася. Маланкі перылі штохвілінна адна за другой, ад перуновых стрэлаў дрыжэлі шыбіны ў вокнах. Калі хуткая навала прайшла, з пашы прыбег задыханы пастух і ўсхвалявана паведаміў пра няшчасце: пярун забіў карову. Пакуль усе разам збегалі на луг, пакуль у трывозе чакалі ветэрынара, а затым трактар, каб тушу каровы адвезці да скуралупаў, прайшло нямала часу. Толькі надвячоркам я выйшаў у сад сабраць у кошык пазбіваныя навальніцаю паданкі белага наліву. І адразу ж, пад электраслупом, накрытым шырокім капелюхом буслінага гнязда, заўважыў нерухомае цела вялікай птушкі: маланка патрапіла якраз у слуп. Мне падаецца, гэтая нечаканая страта ўразіла і прыгняла яшчэ болей, чым гібель каровы-карміцелькі. Як жа так! Чытаў жа неаднойчы пра тое, што “дзе бусел гняздуецца, дык там перуны не б’юць і град не падае”. І вось, насуперак усялякай міфалогіі і векавым народным прыкметам, – бязлітасны пярун забівае бусла.
Узгадваю і такое. Неяк паспытаўшы нядоўгага рыбацкага шчасця на Дняпры каля вёскі Красны Мост, вырашыў наведаць і мясцовыя могілкі. Тут, на стромкім беразе роднай ракі, пахаваныя мае дзядуля з бабуляй, тут жа магіла заўзятага рыбака бацькі, а далей, у гушчыні пахаванняў – блакітны металёвы крыж на магіле паэта Віктара Стрыжака.
Задуменны і ўнураны ў сябе пасля спаткання з памерлымі, я пакрочыў прырэчнай вулкай у бок Заспы. Праз дзесятак крокаў маю ўвагу прыцягнула бусляня, якое бездапаможна ляжала ў траве ўзбоч дарогі. Відаць, выпала з гнязда і знясілела. Што рабіць? Ізноў забіраць дадому, памятаючы сумны досвед ягонага папярэдніка? Не. Адшукаў у вёсцы нейкую бляшанку, нацадзіў з калонкі вады, паставіў каля самотнай птушкі. З торбы дастаў некалькі спруцянелых ужо акунькоў. Паклаў побач. Бусел не палохаўся мяне і даверліва глядзеў чорнымі гарошынамі вачэй, нібыта прасіў дапамогі. Я сыйшоў з прыкрым пачуццём уласнай подласці. Наступнай раніцай, кіруючыся ізноў на рыбалку, спрабаваў адшукаць тое буслянятка і, урэшце, знайшоў… праз дзесятак метраў пад плотам свежыя косткі і разадраныя сабачымі ікламі птушыныя крылы.
2009.
(З цыклу “Падпрастора”, “Дзеяслоў, №75)
Аўтар аўдыёверсіі — Сяргей Краснабарод.