Адзіны гомельскі аўтар, які прадстаўляе на гэтых старонках паэзію — Сяржук Сыс, зямляк (ён родам з суседняй вёскі) паэта Анатоля Сыса, які пражыў трагічна кароткае жыццё. Сяржук — не такая схільная да скрайнасцяў, каларытная фігура, але ён сам па сабе заслугоўвае згадкі як паэт. Сяржук Сыс нарадзіўся ў вёсцы Пракісель Рэчыцкага раёна Гомельскай вобласці ў 1962 г. Вучыўся на філалагічна-гістарычным факультэце Гомельскага ўніверсітэту, затым працаваў настаўнікам у школе, у рэдакцыі газеты “Гомельская праўда”. С. Сыс жанаты з паэткай Галінай Дубянецкай, і ў 2005 г. ён з жонкай пераехаў у Менск пасля таго, як яго звольнілі з пасады вядучага на Гомельскім радыё і тэлебачанні за тое, што ён удзельнічаў ва ўшанаванні памяці Анатоля Сыса. Падобныя дробныя рэпрэсіі – безумоўна, адмоўны бок правінцыйнага жыцця ў Беларусі.
Адзіная на сёння кніга Сяржука Сыса — самвыдатаўскі зборнік вершаў “За трапяткім матыльком каханьня” (2000), але ён друкаваўся ў розных часопісах і іншых перыядычных выданнях. Ягоная лірыка, як правіла, моцная, музычная, часам прасякнутая змрочным гумарам. Вершы пра прыроду часам маюць філасофскі ці фальклорны ўхіл, і хоць паэт называе сябе правінцыйным гараджанінам, яго прыцягвае таямнічасць і нават небяспека, стоеная ў свеце прыроды, перадусім мудрасць, што можа там адкрыцца. Яго адносіны са сваім знакамітым аднафамільцам сталіся тэмай нядаўняга глыбока асабістага верша„Дагадзіў жа ты мне Анатоль…” (2003). У ім без залішняй прачуленасці гаворыцца пра добра вядомыя праблемы Анатоля Сыса, згадваюцца некаторыя ягоныя творы, а сканчаецца гэты прысвечаны А. Сысу верш спадзевам, што Сяржука Сыса пахаваюць побач з Анатолем у іх родных мясцінах:
Анатолю Сысу
Дагадзіў жа ты мне, Анатоль,
дагадзіў…
Хоць тваімі шляхамі
амаль не хадзіў –
я начамі тваімі
ня ведаў начэй,
прама ў вочы глядзеў,
ды не бачыў вачэй.
Не двайнік твой, ня брат
і не зьменьлівы цень, —
толькі сэрца маё
апаліў твой „агмень”,
я відушчым,
як фенікс з нябыту ўваскрэс,
ды пайшоў за табой у бурштынавы „лес”.
I ты ведаеш, што я знайшоў,
Анатоль?
Дыяментавай голкі тваёй
гостры боль.
Немагчыма ў віне
гэты боль уталіць:
шмат разоў намагаўся –
баліць і баліць.
Шмат разоў паўтараў –
зьверху ўніз, зьверху ўніз:
“Я не той, я ня Сыс…
Толькі ўсё-такі — Сыс”.
Дагадзіў жа ты мне, Анатоль,
дагадзіў,
як аднойчы вадою
з Дняпра напаіў…
I цяпер скрозь
штодзённых нягод каламуць
пуцявіны мае
праз Гарошкаў вядуць,
дзе паміж прыдняпроўскіх
радзінных равоў
засталося зямлі
для абодвух Сысоў.
(С. Сыс 2003, 76-77)
У іншым вершы, больш непасрэдна прысвечаным творчасці самога С. Сыса і ягонаму натхненню, „Я не баюся ўпасьці з вышыні”, аўтар кажа, што паэтычная слава — неабходная ўмова, каб спакойна памерці:
Я не баюся ўпасьці з вышыні
свайго неверагоднага палёту.
Спаліць душу аб зорныя агні,
каб на зямлі сканаць спакойна потым.
На жаль, ня мне адчайным птушанём
па стромкіх кручах ветру падымацца,
I недзе ў высі, скончыўшы пад’ём,
чакаць ад неба славы і авацый.
Я паляцеў бы, ды ня той крыві,
за сьпінаю — ня крылы — горб пакоры…
I толькі цень мой шэры і крывы,
здараецца, чапляе часам зоры.
(С. Сыс 2003, 79-80)
Літаратура ў форме класікі прынамсі прыгадваецца ў вершы „Змяіны цар”, які цягне багата асацыяцый і перагукаецца са знакамітым аднайменным вершам Максіма Багдановіча, напісаным амаль на стагоддзе раней — у 1910 г. У вершы С. Сыса нашмат больш выразна прысутнічаюць змеі, і завяршаецца ён не апісаннем вечаровай цемры, а запытаннем, ці знойдзе паэт карону змяінага цара або сваю мудрасць.
Сяржук Сыс чэрпае натхненне ў гісторыі, у прыватнасці, у званоў з поўнага гучным гулам верша „Споведзь”. Хоць людзі прагна чакаюць званара, ён спадзяецца, што яму хоць што-кольвек дасць узлёт да нябёсаў, бо ведае, што вернецца да прыгнобленых духам, запалоханых людзей проста нічым:
Споведзь
Як я зайздрошчу вам, мудрыя дзіды-званіцы!
Стод маёй веры нязгаснае — звон-уладар.
Вось бы на момант дазвання з ім целамі зліцца,
Ды дачакацца, калі ўрэшце прыйдзе званар.
Песняй званоў ачышчальным святым хваласпевам,
Нанава вырвуся з тоўшчы металу хутчэй,
Хвалямі гукаў у сэрцах заб’юся збалелых,
Пырскамі нот акраплю і жыццё, і людзей.
Бронзавым гулам магутным прайдуся па хмарах
I ўжо з нябёсаў звалюся ў людское „маўчы!”,
Каб, растварыўшыся ў душах сутонных і марах,
Стаць толькі водгукам, сумам і проста нічым.
(Скобла 2003, 769-770)
Апошні ўзор вершаў С. Сыса пра літаратуру і натхненне — наступнае гумарыстычнае чатырохрадкоўе, якое сведчыць, што паэт не заўсёды ставіцца надта сур’ёзна:
Ноч. Павуцінне сноў.
Дзень. Павуцінне спраў.
Скажаш, нібыта ўкраў
Некалькі нечых слоў.
(Скобла 2003, 769)
У вершах С. Сыса пра прыроду выразна прысутнічае адчуванне дотыку – нават у тых, дзе вядзецца пра далёкія сузор’і, як, прыкладам, „Ляціць сузор’е Вадалея…”. Але, мабыць, цікавейшым будзе іншы верш, „За сьцяною — поле…”, у якім надзейны спакой жыцця за трывалымі сценамі не параўнаецца з таямнічай злавеснай і часам небяспечнай, але гэткай зваблівай дзікай прыродай. Аднак шэкспіраўская канцоўка пры ўсёй адсутнасці ў творчасці Сержука Сыса постмадэрнісцкіх прыёмаў ўспрымаецца як разовы легкаважны эфект:
За сьцяною — поле,
Чорное, пустое,
А за полем — прорва
Стогне ў хмызьняках.
Там пугач палюе
Над цьвілой вадою,
Крыламісівымі
Разьдзімае жах.
У начным сутоньні
Страх згінае плечы
І сьцірае межы
Між дабром і злом.
Ні дарог, ні броду
На той бок пустэчы,
Дзе ў смузе трывожнай
Цьмяніцца сьвятло.
Шэпча хвошч самотна
Над злавеснай кручай:
— Лепей за сьцяною
У спакоі жыць.
Толькі вабіць прорва, —
Крок раблю рашуча,
Не крыўдуйце, сьцены…
Быць альбо ня быць!
(С. Сыс 2003, 78-79)
У вершы „Мясцовы час” павольны плёскат Сажа, язмін і бэз, іншыя вобразы правінцыйнага жыцця спачатку здаюцца вельмі прывабнымі, але ў канцоўцы паэту не застаецца нічога, апроч знявечаных мар:
Мясцовы час,
Стрыножаныя мары.
(С. Сыс 2003, 78)
Якімі б ні былі ягоныя мары, з гэтай кароткай падборкі твораў Сержука Сыса, пэўна, зразумела, што хоць ён і не такі вядомы, як С. Балахонаў і Югася Каляда, і не такі каларытны, як ягоны таленавіты аднафамілец з трагічным лёсам, Сяржук тым не менш, цікавы паэт, які дадаў у карціну літаратурнага жыцця Гомельшчыны досыць адметныя фарбы.
У кнізе: Макмілін, А. Пісьменства ў халодным клімаце : беларуская літаратура ад 70-х гг. XX ст. да нашых дзён / Арнольд Макмілін. — Białystok : Orthdruk, 2011. — 910 с.