У Горадзе Сонца шчыраваў лівень… Каб дзесьці схавацца ад ляскатаньня па целе буйных, што дасьпелы гарох, кропляў, я імкліва ўварваўся ва ўтульнае ўлоньне “Акадэмкнігі”. Відаць, выгляд у мяне быў ня надта каб будзёны, бо адразу некалькі прадавачак зірнулі ў мой бок запытальна. Крыху разгубіўшыся я адказаў на іх нямы запыт: “Мне… Клінава Артура. “Горад Сонца”. Адна з іх пайшла шукаць кнігу кудысьці на склад. Нарэшце я адаптаваўся і зьвярнуўся з пытаньнем “Горад Сонца” яна называецца, можа “Малая падарожная кніжка”. З падсобкі кнігарні прынесьлі “Горад Сонца”, кнігу, якая ў свой час зачаравала мяне. “Малая падарожная кніжка па Горадзе Сонца” знайшлася проста на адной з паліц “Акадэмкнігі”. Так я стаў уладальнікам унікальнага выданьня, якое пад адной вокладкай спалучыла, словамі філосафа Валянціна Акудовіча: “лірычную прозу, культуралагічнае эсэ, метафізічны росшук, гісторыяграфічны нарыс, геапалітычную гісторыю прасторы і амаль турыстычны даведнік”. Усе разьдзелы мусілі быць змацаванымі паміж сабой вялікім міфам, дакладней – ілюзіяй, мрояй, утопіяй пра Сонечны Горад, пра Горад, якога няма…
Шчыра скажу, гэтае шматпланавае спалучэньне мне, як чытачу, даводзілася раскручваць, распростваць, разблытваць, затым ізноў вяртацца да вузельчыкаў метафар, алюзій, нават сімвалаў, каб аднавіць загублены сэнс не адзін раз… Менавіта таму чытаў раман доўга… а часам і з рэальным раздражненьнем.
“Малую падарожную кніжку па Горадзе Сонца” вядомы мастак-канцэптуаліст Артур Клінаў напісаў, не, хутчэй такі “зрабіў”, вельмі хутка, за два месяцы, прынамсі так ён сам заяўляе. Гэта, на жаль, дзе-нідзе заўважаецца. Альбо абмежаванасьць часу, альбо нейкім чынам літаратурнае пачаткоўства аўтара месцамі прарастае скрозь старонкі тэксту струбламі творчага неафітства. З іншага боку – пачынаць з нечага трэба. Клінаў пачаў з Радзімы… З Краіны Шчасьця, з Гораду Сонца.
Найбольш перканаўчая, на маю думку, частка раману, ізноў жа, зыходзячы з канцэпцыі “спалучэньня” Акудовіча, – кранальныя дзіцячыя ўспаміны, якія ўласна і складаюць найперш лірычную прозу “Малой падарожнай кніжкі…”. Спагадліва-сонечныя аповеды пра час, менчукоў (ці лепей – сонцакоў?), ды сам Горад Сонца, паўстаюць перад чытачом настолькі непасрэдна, настолькі дакладна, што падаецца часам – гэта ня толькі аўтара, гэта й твае ўласныя ўспаміны. Сапраўды, як зазначыў Алесь Кудрыцкі (“НН”): “Клінаў апантаны ідэяй даць Менску тое, чаго яму бракуе: твар, ідэнтычнасьць, і праз гэта вызначыць яго сапраўдныя каардынаты.”
Шчыра захапіла мяне дасьведчанасьць Клінава кветкавай разнастайнасьцю Гораду Сонца, найперш – чароўнымі архідэямі, а на скрайні выпадак – хрызантэмамі ды ружамі … якімі аўтар называе дзявоцка-жаночую частку насельнікаў Гораду. Гэта й сапраўды выглядае ў кантэксьце ўспамінаў як дасьціпнае і эстэцкае параўнаньне. Прычым, аўтару ўдалося не дапісацца да банальшчыны, а знайсьці трапнае і сьвежае слоўнае атачэньне гэтаму нярэдкаму метафарычнаму рашэньню. Але вось той таемны падзел, за якім пачынаюцца “кветкі ў вазонах” (герані, фікусы, азаліі і г. д.), я так і не спасьцігнуў. Можа, атрымаецца іншым разам?
Няўцямна таксама, з якою мэтаю, расшыхтаваныя па ўсёй кнізе разьдзелы-ўспаміны раману, нярэдка пачынаюцца такімі вось шаблоннымі канструкцыямі сказаў: “У маленстве я (мне)…”, “У дзяцінстве я (мне)…”, “У школе я (мне)…”, “У юнацтве мне…”. Ёсьць версія, што аўтар такім чынам пакідае чытачу права выбару для прачытаньня асобных разьдзелаў раману, не паглыбляючыся ў нетры “метафізічнага росшуку”. Увогуле, уражаньне ад успамінаў – спрэс станоўчае: добра ўспамінаць, калі ёсьць пра што (напрыклад, пра Горад, якога няма).
Элементы культуралагічнага эсэ, раскіданага плямкамі сьнегу на сакавіцкіх пляцах ды прасьпектах Жоўтага гораду, сапраўды ў кнізе прысутнічаюць. Яе мастацка-архітэктурны каларыт часам занадта навязьлівы; карынтаўскія калоначкі, аксанаметрыі, пілястры, абеліскі, медальёны, разэткі, псуюць там-сям уражаньне ад сапраўды добрага стылю раману. На маю думку, культуралагічнае эсэ і складае аснову гэтага раману, яго характар.
Дабраліся ўрэшце да “метафізічнага росшуку”. Калі ня ўлічваць уласна Метафізіка з хеўрай паплечнікаў (Любоў, Мудрасьць, Моц і гэтак далей), якія нахабна бадзяюцца ў сутарэньнях “Малой падарожнай кніжкі…” , дык іншыя, глыбока філасофскія, росшукі аўтара, схаваныя ў слоўным хмызу імёнаў бога-герояў, назоваў сьвятаў, нагодаў, каб піць, часам зусім застаюцца незаўважнымі для чытача. Але месцамі, пошук галоўнага сэнсу скіраваны на пераасэнсаваньне мінулага, таго, чаго болей няма. У такім разе аўтарская метафізіка абмяжоўваецца найчасьцей канстатацыяй стратаў, ды сьцвярджэньнямі адсутнасьці ўвогуле ўсяго: “Храм, якога няма. Краіна, якой няма. Народ, якога няма. Горад, якога няма. Востраў, якога няма” і г.д. Кодам жа гэтай песімістычнай адсутнасьці (ізноў Акудовіч!) выступае антыгорад – ілюзорны Горад Сонца, горад-прывід, у якім, тым ня меней, нарадзіўся аўтар, ягоныя дзеці, у які лепей уязджаць з захаду… даўжыня галоўнага прасьпекту якога 18 кіламетраў, і г.д. У ранейшых водгуках на кнігу сьцвярджалася, што “гэтая кніга — не чытво для пэсымістаў”. Цалкам згодзен, бо чалавеку, які ня мае станоўчага жыцьцёвага крэда ды творчага запалу, падасца, што соль Клінаўскай метафізікі ў смутку і жалю ад непапраўнасьці стратаў Гораду Сонца. Насамрэч гэта ня так.
Геапалітычную гісторыю прасторы складаюць спрошчаныя экскурсы ў гісторыю Утопіі, камунізму (гэткія “Кароткія курсы…” ў сучасным прачытаньні), гістарычныя паданьні Краіны Шчасьця і ўласна Гораду Сонца. Прычым, аўтарскае асэнсаваньне гістарычнага матэрыялу праз калейдаскоп метафар для шэраговага чытача хутчэй за ўсё будзе нагадваць шараду, а тым, хто знаёмы з гісторыяй ВКЛ, Беларусі і ўвогуле геапалітычнай “прасторы” – проста нецікава. Гэта менавіта тыя месцы ў кнізе, калі я карыстаўся закладкай, а “Малая падарожная кніжка…” хавалася на дно заплечніка да новага прыліву энэргіі… Кажуць, рыхтавалася кніга для нямецкага чытача… Але ж Богу – Богава, а беларусу – беларусава… Ой ня трэба было ў гэтым выданьні пакідаць кавалкі гістарычных экскурсаў.
Зьмест кнігі, які Акудовіч ахрысьціў “турыстычным даведнікам”,– праз сваю залішняю гульню ў метафары ня мае аніякай практычнай карысьці: бавячыся чытаньнем, нярэдка даводзілася бязладна кідацца з захаду на ўсход Гораду Сонца, блукаючыся ды блытаючыся сярод Палацаў, Пляцаў, Сьценаў, Прасьпектаў, Паркаў. Тут ня толькі бюргер-турыст, тут любы грамадзянін “Краіны Шчасьця” можа разгубіцца ды заблукаць. А ўрэшце ўвогуле нечакана высьветлілася, што гід-павадыр прапаноўвае экскурсію па маршруце, якога больш няма, па горадзе, якога ўжо няма, па краіне якой яшчэ няма. А яшчэ й такое можна знайсьці: “ Кожны глядач павінен быць уяжджаць у Горад толькі з заходняга яго боку” . Мне ж падаецца, наадварот, – з усходу, са сталіцы Утопіі ехалі: захад доўга заставаўся за жалезным парканам.
Але…
Як мантру, як заклён не стамляецца паўтараць Клінаў формулу “Утопія – Краіна Шчасьця – Горад Сонца”. Гэты назоў, які сустракаецца на старонках рамана амаль дзьве сотні разоў, дапаўняецца сінанімічным радам – Жоўты Горад, Сонечны горад Мрояў і ўрэшце проста Горад. Ці не перабор? Кажуць жа некаторыя: “Колькі не паўтарай “халва” – салодка ў роце ня стане”. А вось надакучыць можа… Можа яшчэ й таму, што ў многіх з нас ёсьць свой “Горад Сонца”?
Так сталася, што “Малая падарожная кніжка па горадзе Сонца” выйшла спачатку па-нямецку. Гэта нейкім чынам і тлумачыць асаблівую, часта неапраўданую ўвагу аўтара да Германіі, якая міжвольна (ці наўмысна?) прысутнічае ў самых розных месцах раману, нягледзячы на несупадзеньне геапалітычных прастораў. Колькі прыкладаў:
“прарока, які напісаў “Капітал” (с.23), “Яна мела мянушкі СС і Гестапа…(с.66), “Мы ня мелі нянавісьці да немцаў” (с.85), “Як ні дзіўна, але нам падабаліся і героі зь іншага боку…Нам падабалася гэтая прыгожая чорная форма, гэтыя строгія і стылёвыя эсэсаўскія строі…” (с.86), “У палаце пэрсаніфікаваных багоў былі й два вялікія немцы – Карл Маркс ды Фрыдрых Энгельс… На Алімпе прысутнічалі яшчэ некалькі немцаў: Карл Лібкнэхт, Роза Люксэмбург ды Клара Цэткін…” (с.165), “Мы рабілі якасна, з сапраўднай нямецкай грунтоўнасьцю” (с.168) і гэтак далей. Некалькі старонак прысьвечана гаўляйтэру Вільгельму Кубэ. Верагодна, так трэба было пісаць для “Sonnenstadt der Traume”. Верагодна, варта было нейкім чынам адаптаваць той нямецкі варыянт для беларускага чытача, каб пазьбегнуць залішняй дыдактыкі і гістарычных экскурсаў з папулярных падручнікаў.
Тым ня меней, як кажуць немцы: “Abgemacht!” – зроблена! Пакладзены пачатак беларускаму раману пра Менск, і гэта сапраўды добра. Добра спадзявацца і верыць, што “над Горадам Сонца зьзяла Сонца…яно было над Горадам заўсёды”. А яшчэ Артур Клінаў паведаміў у нейкім інтэрвію, што мае задумы напісаць яшчэ дзьве кнігі. Чакаем, Кампанэльля!